(Źródło pinterest.com / Lana Laulainen
) Stopa końsko-szpotawa jest jedną z najczęściej występujących deformacją wrodzoną u dzieci. Może być też wadą nabytą, wtórną do zaburzeń nerwowo-mięśniowych, takich jak przepuklina oponowo-rdzeniowa czy przebyte zapalenie polio, lub wtórną do działających sił zewnętrznych [4].
Inaczej nazywana jest również jako stopa golfowa ( z angielskiego "clubfoot") ponieważ swoim ustawieniem przypomina kij od golfa. Ta złożona wada, ze względu na charakterystyczny wygląd jest wykrywana zaraz po narodzinach dziecka, często już nawet w czasie ciąży podczas badania USG. Warto się temu przyjrzeć szczególnie u maluszków, gdzie deformacja ta występowała już w rodzinie.
Wrodzona stopa końsko-szpotawa jest złożoną deformacją stopy, która powstaje jeszcze w okresie prenatalnym (dokładniej II trymestrze ciąży). Na takie ustawienie stopy wpływa kilka nakładających się komponentów: nadmierne wydrążenie łuku podłużnego stopy, przywiedzenie stopy, szpotawe ustawienie pięty i końskie ustawienie kości piętowej.
 |
| (Źródło : https://ponseti.pl ) |
Nie wiecie o co chodzi? To spróbuję to trochę zobrazować:
Nadmierne wydrążenie łuku podłużnego stopy- Przyśrodkowy brzeg stopy jest wysoko uniesiony w wyniku nadmiernego ciągnięcia ścięgien, które ustawiają stopę tak jak by była w połowie przełamana.
Nadmiernie wydrążony łuk stopy uniemożliwia jej prawidłowy podpór i przetaczanie, czego wynikiem jest nadmierne obciążenie przodostopia.
Przywiedzenie stopy- Skrócone ścięgna i więzadła powodują że stopa kieruje się do wewnątrz i wygląda jak by była podkurczona.
Szpotawe ustawienie pięty- Kość piętowa kieruje się do wewnątrz, przez co stopa opiera się na swoim zewnętrznym brzegu.
Końskie ustawienie kości piętowej- Zbyt krótkie ścięgno Achillesa unosi piętę dziecka do góry, przód stopy skierowany jest w dół. Dziecko nie jest w stanie postawić całej stopy na podłożu.
Atrofia mięśniowa- W kończynie objętej tą wadą występuje również szczuplejsza łydka, związana z zanikiem mięśni w łydce, szczególnie tylnych i przyśrodkowych. Najbardziej jest to widoczne u dzieci które posiadają deformację tylko po jednej stornie.
Stopę końsko szpotawą możemy podzielić na dwa główne typy biorąc pod uwagę ich wygląd zewnętrzny: typowe i nietypowe
Typowe
Idiopatyczna (niewiadomego pochodzenia)- Dziecko objęte tym typem deformacji nie ma wad ani chorób.
Syndromiczna- wiąże się z mutacjami genetycznymi, prowadzącymi do wad wrodzonych. Jest więc wynikiem innego syndromu.
Neurogenna- związana z innymi wadami wrodzonymi o podłożu neurologicznym, np. mózgowe porażenie dziecięce, czy rozszczep kręgosłupa.
Tratogenna- wada występuje na skutek zaburzeń powstałych w czasie trwania ciąży, np. w wyniku brania narkotyków, palenia papierosów, picia alkoholu, zatrucia toksynami, lekami.
Nietypowe
Atypowa- rozpoznawana zaraz po urodzeniu, przed jakimkolwiek leczeniem. Oprócz standardowych cech ma charakterystyczną głęboką bruzdę nad piętą i na podeszwie stopy. Duży palec jest w tzw. hiperprzeproście a cała stopa w bardzo silnym zgięciu podeszwowym i końskim ustawieniu.
Złożona- posiada wszystkie cechy wymienione powyżej lecz jest wynikiem złej techniki gipsowania z dodatkowymi komplikacjami podczas noszenia gipsu jakimi np. mogą być: częste zsuwanie się opatrunku gipsowego, obrzęk, odkształcenia.
Diagnostyka i leczenie:
Ponieważ poszczególne typy różnią się od znacznie od siebie stopniem sztywności, zajęcia mięśni, zniekształceniem kostnym to leczenie ich również będzie przebiegać inaczej.
Typy stopy końskiwj wg Dimeglio i wsp. oraz Grill:
I (dotyczy 20%)-komponenta końskostopia poddaje się biernej korekcji, można ją leczyć zachowawczo. Widoczny jest nieznaczny skrót ścięgna Achillesa;
II(dotyczy 33%)- możliwa jest tylko częściowa korekcja. Przywiedzenie przodostopia jest niewielkie i poddaje się korekcji. Terapia zachowawcza tego typu końskostopia cechuje się wysoką skutecznością.;
III (większość, ok 35%)- utrwalone końskie ustawienie stopy, podskokowa rotacja stopy tylko w małym stopniu poddaje się biernej korekcji. Możliwa jest tylko częściowa korekcja deformacji przodostopia.
IV (dotyczy ok 12%)- stopa jest znacznie krótsza, sztywna, posiada wyraźną fałdę i silne przykurcze. Podskokowo stopa jest całkowicie przemieszczona i znacznie ustawiona końsko. w tym typie stopa niemal całkowicie nie poddaje się biernej korekcji.
Leczenie stopy końsko-szpotawej skupia się na repozycji podwichnięcia kości łódkowatej i piętowej względem kości skokowej oraz poprawnym ustawieniu kości skokowej względem goleni. W pierwszym etapie najważniejsze jest uzyskanie korekcji, w kolejnym przechodzi się do utrzymania osiągniętej korekcji do momentu, gdy stopa uzyska poprawny kierunek wzrostu. [4]
Klasyczne postępowanie obowiązujące do końca XX w. opierało się na dokładnie określonych redresjach czyli mocnemu rozciąganiu stopy, po których na 7–14 dni zakładano opatrunek gipsowy. Czas stosowania opatrunków gipsowych nie przekraczał 6–12 tygodni. Skuteczność tej metody nie była wysoka. [3]
Obecnie za złoty standard leczenia stopy końsko szpotawej uznawana jest Metoda Ponsetiego, którą można stosować już od pierwszych tygodni życia.
Na czym polega zabieg? Postaram się to w uproszczeniu opisać:
Metoda ta składa się z 3 etapów: gipsowania, tenotomii- czyli nacięcia ścięgna Achillesa, oraz szyny derotacyjnej.
Przed założeniem opatrunku gipsowego wykonywane są manipulacje ręczne, czyli rozciąganie struktur wewnątrz stopy. Za każdym razem wykonuje się je nieco inaczej, tak by odwodzić stopę na zewnątrz oraz do góry jeśli jest to możliwe. Po takim przygotowaniu stopa jest gotowa do gipsowania. Gips zakładany jest na całą nogę dziecka a kolano musi być zgięte pod kątem 90° (zazwyczaj). By utrzymać uzyskane efekty stopa pozostaje w gipsie ok 5-7 dni. Po tygodniu gips jest usuwany a stopa dziecka ponownie poddawana jest manipulacjom, tak by coraz bardziej przypominała ułożeniem zdrową stopę. Cykl powtarza się ok 5-7 razy.
(Fot. Opatrunki gipsowe po zabiegu metodą Ponsetiego [4])
Bardzo często bo aż w 90% przypadków wykonuje się tenotomię, czyli podskórne podcięcie ścięgna Achillesa. Zabieg ten pomaga uzyskać całkowitą korekcję końskiego ustawienia. Po tenotomii gips jest zakładany na nieco dłuższy okres czasu bo ok 3 tygodnie.
 |
| (Źródło : https://ponseti.pl ) |
Bezpośrednio po ściągnięciu ostatniego gipsu dziecko powinno nosić szynę derotacyjną. Należy ją stosować by utrzymać uzyskaną korekcję, niestety schorzenie to ma tendencję do nawrotów. Zachęca się rodziców by używali szyny nawet do 4 roku życia dziecka, lub dłużej.
Trójpłaszczyznowa terapia manualna stóp wg Barbary Zukunft-Huber
Jako terapeutka tejże metody muszę Wam o niej nieco wspomnieć. Terapia opiera się na podstawach neurofizjologicznych i proponuje sposób leczenia zgodny z naturalnym rozwojem ruchowym dziecka.
Według autorki dzięki zastosowaniu odpowiednich chwytów i manipulacji pomagamy odtworzyć prawidłowy kształt stopy. Stwarza to dziecku warunki do wykonywania naturalnych, genetycznie zaprogramowanych wzorców ruchowych, które są dla niego jak samodzielny trening. Umożliwiamy dziecku wzmacnianie osłabionych mięśni i rozwój we wszystkich płaszczyznach. By utrzymać korekcję stopy autorka proponuje jej specjalistyczne bandażowanie. Terapia ta wymaga dużego zaangażowania rodziców, ponieważ są oni uczeni chwytów i bandażowania. Jest to niezbędne, gdyż tylko codzienne ćwiczenia będą w stanie odpowiednio wpłynąć na ułożenie stopy. Trójpłaszczyznowa terapia manualna szczególnie dobrze rokuje w nieco mniejszych deformacjach (typu I, II). Świetnie nadaje się jako uzupełnienie terapii cięższych stanach, gdzie wymagany jest zabieg chirurgiczny.
Źródło:
1. Napiotek M. "Wrodzona stopa końsko-szpotawa-przewodnik dla rodziców" 2006
2. Ponseti I., "To Parents of Children Born with Clubfeet"
3. Zukunft-Huber B., Trójpłaszczyznowa manualna terapia wad stóp u dzieci, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner
4. Żulewska-Fiks E., "Zaburzenia kończyny dolnej – stopa końsko-szpotawa. Możliwości fizjoterapeutyczne", Praktyczna Fizjoterapia, NR 105 (Maj 2019)
