Stopy płaskie/ płasko-koślawe u dzieci

Płaskostopie u dzieci to temat który powraca jak bumerang. Dzisiaj postaram się rozwiać Wasze wątpliwości. Czym jest płaskostopie? Czy istnieje płaskostopie fizjologiczne? Co je powoduje? Jak je leczyć? Na te wszystkie pytania spróbuję udzielić odpowiedzi :)

Jak już wspominałam wielokrotnie stopa malucha musi przejść długą drogę zanim stanie się w pełni ukształtowana. Dziecko już w życiu płodowym ćwiczy stopy i przygotowuje je do ważnej roli jaką jest chód. Rodzice bardzo często pojawiają się w gabinecie zaniepokojeni tym jak ich dziecko układa stopy, a jedną z najczęściej spotykanych problemów jest stopa płaska. A co za tym idzie płasko-koślawa, ponieważ często łączy się to z koślawością tyłostopia.

Płaskostopie można uznać za stadium lub wariant stopy płasko koślawej, dlatego oba pojęcia są często używane zamiennie. (Do tego pojęcia można zaliczyć takie deformacje jak: wrodzone płaskostopie, stopa koślawa, stopa odwiedziona z bocznym odchyleniem kości łódkowatej, spastyczna stopa płasko-koślawa, wrodzony brak kości strzałkowej).

Pacjenci z patologicznymi stopami płasko-koślawymi powinni być objęci opieką ortopedyczną. W tej grupie wyróżniamy stopy wiotkie z towarzyszącymi dolegliwościami bólowymi, z przykurczem ścięgna Achillesa oraz sztywne. Deformacja sztywna może być spowodowana zrostem kostnym między kośćmi – skokową, piętową i łódkowatą (tzw. koalicją stępu) – pionowym ustawieniem kości skokowej oraz zaburzeniami neurologicznymi.

Czym potocznie nazywa się płaskostopie?

Płaskostopie-  to inaczej obniżenie naturalnego łuku stopy.

Prawidłowo wysklepiona stopa nie dotyka podłoża w całości. Ciężar ciała spoczywa na  trzech punktach podporu którymi są: głowa I i V kości śródstopia, oraz guz piętowy. Jeśli mięśnie i więzadła pracują optymalnie tworzą wysklepienia/łuki, które zapewniają odpowiednią elastyczność stopy. Możemy zaobserwować 3 łuki: dwa podłużne i jeden poprzeczny. Jeśli stopa przylega całą swoją powierzchnią do podłoża to możemy mówić o płaskostopiu. 

Wyróżniamy płaskostopie podłużne i poprzeczne. Najczęściej spotykane u dzieci i młodzieży jest płaskostopie podłużne które objawia się obniżeniem przyśrodkowego łuku stopy.

Płaskostopie poprzeczne polega na obniżeniu łuku poprzecznego stopy, biegnącego od I do V kości śródstopia. Wtedy punkt podparcia pada na II i III kość śródstopia a to z kolei może powodować rozejście się kości śródstopia. W takim przypadku stopa w tym miejscu staje się szersza.

 Warto zaznaczyć że płaskostopie to nie tylko problem stóp. Fizjoterapeuta w badaniu musi oceniać całą postawę ciała dziecka.  

(źródło: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/rehabilitacja/137890,koslawosc-kolan-i-stop-u-dzieci)

Ryc. U góry stopa płaska, na dole stopa prawidłowa

Czy istnieje płaskostopie fizjologiczne?

Płaskostopie u niemowląt i małych dzieci jest naturalnym zjawiskiem! Dzieje się tak ponieważ mięśnie i więzadła nie są jeszcze odpowiednio wydolne. Podczas swojego rozwoju dziecko będzie wzmacniać te struktury co będzie prowadziło do wytworzenia się łuków stopy. Dodatkowo dzieci posiadają tzw: podściółkę tłuszczową, która zapewnia dodatkową formą amortyzacji, oraz zwiększa powierzchnię przylegania stopy do podłoża. Jest to szczególnie przydatne gdy maluchy zaczynają stawiać pierwsze kroki. Między 4 a 5 rokiem życia stopa mięśnie i więzadła stopy powinny być na tyle ukształtowane że podściółka tłuszczowa powinna zanikać a łuki stopy powinny być coraz bardziej widoczne. Najbardziej intensywny proces kształtowania się wysklepienia stopy przypada na 4-7 rok życia. W okolicach 7 rż. układ kostny jest już bardziej ustabilizowany, reakcje równoważne są już lepiej rozwinięte, więc chód dziecka zaczyna przypominać chód dorosłego. Stopa również coraz mocniej przypomina stopę osoby dorosłej, zatem spodziewamy się że będzie posiadać już odpowiednie wysklepienie.

Co może powodować płaskostopie?

O przyczynach fizjologicznych już wiesz. Jakie mogą być powody występowania płaskostopia u starszych dzieci? 

- nieprawidłowa pielęgnacja w etapie niemowlęcym- niewiele osób zdaje sobie z tego sprawę, ale przyspieszanie rozwoju dziecka również może przyczynić się do powstawania wad stóp. Przykładem może być: zbyt szybkie sadzanie, prowadzanie dziecka za rączki, używanie pomocy typu chodziki- to wszystko sprawia że dziecko które nie jest na to gotowe próbuje odnaleźć się w danej sytuacji i utrwala nieprawidłowe wzorce ruchowe. Właśnie dlatego tak wiele mówi się o nie przyśpieszaniu rozwoju dziecka. 

- otyłość- może powodować nadmierne obciążanie stóp.

- noszenie nieprawidłowego obuwia- nie ma potrzeby zakupu sztywnego obuwia z profilowaną wkładką, szczególnie u małych dzieci! Obuwie profilaktyczne/ ortopedyczne powinno być zawsze zalecane przez lekarza. 

- idiopatyczne płaskostopie- czyli nieznanego pochodzenia, prawdopodobnie na tle zmian genetycznych (np. wiotkość więzadłowa).

- stopy płasko-koślawe mogą się rozwijać z wiekiem, przyczyną może być osłabienie mięśnia piszczelowego tylnego.

Jak możesz sprawdzić czy Twoje dziecko ma płaskostopie:

- U niemowlaków warto wykonać test: diagnostyczny chwyt, który może nam powiedzieć czy dziecko ma jakieś ograniczenia, które  mogą wpłynąć na prawidłowy rozwój stóp.

 Nogi niemowlaka ustawiamy w odwiedzeniu, rotacji zewnętrznej i zgięciu w biodrach i stawach kolanowych. W taki sposób by podudzi znajdowały się na udach, a pięty na wysokości spojenia łonowego. W prawidłowych warunkach stopy powinny stykać się swoimi zewnętrznymi krawędziami. Stopy dziecka ustawiamy tak byśmy mogli ustawić je symetrycznie podeszwą w stronę głowy. Wygląda to tak:

U dzieci siedzących wykonujemy test analogicznie lecz w pozycji siedzącej. Tutaj dziecko powinno siedzieć na obu guzach kulszowych, plecy powinny być wyprostowane, a kolana powinny niemal dotykać podłogi.

W taki sposób dzieci powinny móc układać swoje obie nogi do ok.  6rż. Starsze dzieci powinny móc wykonać taki test na jedną nogę.

U starszych dzieci: 

Testami pozwalającymi na odróżnienie stopy sztywnej od wiotkiej są: próba stania na palcach oraz bierne zgięcie grzbietowe palucha 

 (źródło: https://podyplomie.pl/pediatria/20088,wady-postawy-obserwowac-czy-leczyc-czesc-1)

TEST A: Poproś dziecko by stanęło na podłodze, nogi ustawione na szerokość bioder. Następnie poproś by stanęło na palcach. Jeśli na przyśrodkowej części stóp tworzy się łuk, a pięty kierują się do wewnątrz to najprawdopodobniej wszystko jest w porządku. 

TEST B: Poproś by dziecko stanęło jak wyżej. Następnie podnieś jego duży palec do góry. Jeśli na przyśrodkowej części spoty łuk się uniósł to najprawdopodobniej dziecko nie ma płaskostopia. Jeśli łuk się nie uniósł, lub jeszcze bardziej obniża to najlepiej udaj się do fizjoterapeuty.

Leczenie i rehabilitacja?

Leczenie zawsze zależne jest od zaawansowania zmian. Oczywiście kluczową rolę będzie odgrywać fizjoterapia i dokładne określenie modelu patologii. Najczęściej zalecane są ćwiczenia gimnastyczne które wymagają dużej systematyczności. Dodatkowo dla zwiększenia efektywności wykorzystuje się metody tj:

-trójpłaszczyznowa terapia manualna stóp z bandażowaniem

-kinesiotaping

-zastosowanie indywidualnie dobranych wkładek dynamicznych 

- w ciężkich przypadkach operacje

Pamiętajmy że najlepszą formą profilaktyki będzie ruch! Oczywiście najlepiej różne jego formy, na zmiennym podłożu, dzieci potrzebują go naprawdę dużo! 

Pamiętajmy również o odpowiednim obuwiu. O tym jak dobrać pierwsze buty pisałam >> tu<<. 

 Ostatnio dostałam pytanie od jednej z Was czy miękkie buty nie będą pływać na rozwój płaskostopia. Otóż nie ;). Miękka podeszwa umożliwia stopom pełną pracę i stymulację od podłoża. Dzięki temu mięśnie krótkie stopy mają super trening. Sztywne buty z wyprofilowaną wkładką nie są potrzebne dzieciom! Nawet u dzieci które mają już problemy z płaskostopiem nie polecam takiego obuwia czy też sztywnych wkładek. Jeśli problem jest już naprawdę duży postawmy na indywidualnie dobrane wkładki dynamiczne, które pozwolą stopie pracować i będą ją tylko dodatkowo bodźcować. Najlepiej wtedy udać się do gabinetu ortopodologicznego, gdzie produkuje się takie wkładki indywidualnie do potrzeb dziecka, po wcześniejszym dokładnym badaniu :). 

Źródło:

1. B. Zukunft-Huber, Trójpłaszczyznowa manualna terapia wad stóp u dzieci, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner

2.  A Jankowicz-Szymańska, M Pociecha, Zróżnicowanie wysklepienia podłużnego stóp u dzieci w wieku przedszkolnym, Fizjoterapia 2012, 20, 2, 3-11

3. https://podyplomie.pl/pediatria/20088,wady-postawy-obserwowac-czy-leczyc-czesc-1